Choroby nowotworowe w Polsce stanowią drugą przyczynę zgonów, tuż po chorobach układu krążenia. Od lat obserwuje się stale rosnącą liczbę zachorowań na nowotwory złośliwe. Zjawisko to związane jest ze starzeniem się społeczeństwa oraz wpływem czynników cywilizacyjnych. Próby ograniczenia zapadalności na nowotwory złośliwe odbywają się na drodze profilaktyki pierwotnej (ograniczanie czynników ryzyka) oraz wtórnej (badania przesiewowe).
Screening onkologiczny polega na zastosowaniu w populacji osób potencjalnie zdrowych (ale z grupy podwyższonego ryzyka) testu diagnostycznego, który umożliwia wykrycie choroby lub stanu przednowotworowego w celu obniżenia umieralności lub zachorowalności na dany nowotwór. W Polsce wprowadzono programy przesiewowe w kierunku raka piersi, szyjki macicy oraz raka jelita grubego. W badaniach przesiewowych celem jest wykrycie nowotworu we wczesnym etapie rozwoju. Wtedy możliwe jest radykalne wyleczenie choroby. Badania przesiewowe muszą być proste, niedrogie, powtarzalne, społecznie akceptowalne oraz cechować się wysoką czułością i swoistością.
Wczesne wykrywanie choroby i natychmiastowe wdrożenie leczenia w początkowym stadium umożliwia zmniejszenie umieralności z powodu choroby nowotworowej oraz wydłużenie czasu i poprawę jakości życia.
Program profilaktyki raka piersi
Celem programu jest obniżenie wskaźnika umieralności z powodu raka piersi do poziomu osiągniętego w przodujących w tym zakresie krajach Unii Europejskiej oraz podniesienie wiedzy kobiet na temat profilaktyki raka sutka i wprowadzenie na terenie całego kraju jednolitych zasad postepowania diagnostycznego. Badaniem stosowanym w screeningu raka piersi jest mammografia. Program realizowany jest w trybie ambulatoryjnym. Adresatkami programu są kobiety w grupie wiekowej 50-69 lat.
Badanie mammograficzne polega na wykonaniu dwóch zdjęć każdej piersi. Wydanie wyniku powinno nastąpić w trakcie 15 dni roboczych. Badanie mammograficzne standardowo wykonuje się co 24 miesiące, natomiast u kobiet u których występował rak piersi oraz wśród krewnych lub obciążonych mutacją BRCA1/2, co 12 miesięcy.
Badanie mammograficzne jest bezpłatne, nie wymaga skierowania. Kobieta może zgłosić się na badanie sama lub po otrzymaniu zaproszenia. Na badanie należy zabrać zdjęcia mammograficzne z badań poprzednich.
Programem nie mogą zostać objęte pacjentki, u których wcześniej rozpoznano nowotwór złośliwy piersi. W przypadku konieczności wykonania dodatkowych badań lub wykrycia nieprawidłowości, pacjentki kierowane są do etapu pogłębionej diagnostyki i zostają poinformowane, gdzie takie badania mogą wykonać.
Zgłaszalność Polek na badania screeningowe w kierunku raka piersi wynosi 32,52% (dane na dzień 1.02.2021 wg NFZ), czyli sporo poniżej poziomu uznawanego za akceptowalny w Unii Europejskiej, wynoszącego 70%.
Niewątpliwym zyskiem badań przesiewowych w kierunku raka piersi, oprócz ograniczania umieralności, powinno być obniżenie stopnia zaawansowania klinicznego wykrywanych nowotworów, co umożliwi zastosowanie metod leczenia oszczędzającego.
Program profilaktyki raka szyjki macicy
Rak szyjki macicy wykryty na wczesnym etapie jest wyleczalny w 99%. Regularne badania cytologiczne pozwalają wykryć także zmiany przedrakowe lub raka we wczesnym, całkowicie uleczalnym stadium zaawansowania choroby. Badaniem wykonywanym w screeningu jest cytologia. W około 2% rozmazów obraz cytologiczny jest nieprawidłowy i wymaga pogłębienia diagnostyki. Wykonuje się wówczas badanie kolposkowe z pobraniem wycinka do badania histopatologicznego.
Program adresowany jest do kobiet w wieku 25-59 lat, które nie miały wykonanej cytologii w ciągu ostatnich 3 lat. U kobiet obciążonych czynnikami ryzyka: zakażonych wirusem HIV, HPV typem wysokiego ryzyka, przyjmujących leki immunosupresyjne, badanie wykonuje się co rok. Program realizują Poradnie Ginekologiczno- Położnicze, które mają podpisane umowy z NFZ.
Kobiety chcące poddać się badaniu nie muszą posiadać żadnego skierowania, wystarczy zgłosić się do odpowiedniej Poradni. Do badania najlepiej zgłaszać się nie wcześniej niż 4 dni po ostatnim dniu miesiączki i nie później niż 4 dni przed rozpoczęciem kolejnej miesiączki. Co najmniej 4 dni przed pobraniem wymazu cytologicznego nie należy stosować leków dopochwowych. Od badania ginekologicznego do pobrania wymazu powinien upłynąć co najmniej 1 dzień. Zgłaszalność Polek na badania screeningowe w kierunku raka szyjki macicy na dzień 1.02.2021 wg NFZ wynosi 13,26%.
Program Badań Przesiewowych raka jelita grubego
Program realizuje Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych. Od 2012 roku wysyłane są imienne zaproszenia na kolonoskopię dla osób w wieku 55-64 lat. Możliwe jest także wykonanie badania u pacjentów w wieku 40-49 lat, obciążonych dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku raka jelita grubego; pacjentów w wieku 25-49 lat z zespołem Lyncha oraz w wieku 20-49 lat, pochodzących z rodzin z zespołem polipowatości rodzinnej gruczolakowatej.
Celem programu jest zmniejszenie liczby zachorowań i zgonów z powodu raka jelita grubego. Nowotwór ten rozwija się zwykle na podłożu rosnących powoli w jelicie grubym polipów
– zmian łagodnych i bezobjawowych. Częstość występowania polipów i ryzyko ich transformacji w zmiany o charakterze złośliwym wzrasta z wiekiem. W grupie osób pomiędzy 55-64 rokiem życia częstość występowania polipów wynosi ok. 25%, a ryzyko rozwoju raka- 5%.
Wykonanie kolonoskopii pozwala na wykrycie tych zmian i ich usunięcie, co może zapobiec rozwojowi nowotworu złośliwego oraz zmniejszyć ryzyko rozwoju raka o 60-90%. Do badania nie są kwalifikowani pacjenci, którzy mieli wykonaną kolonoskopię w ciągu ostatnich 10 lat. Przeciwskazaniami do badania są: zawał serca w ciągu ostatnich 3 miesięcy, ostra niewydolność krążenia lub oddechowa, zapalenia jelit w fazie ostrej. W latach 2015-2017 zgłaszalność na badania wynosiła 12,9%.
Jak wynika ze statystyk, wszystkie programy profilaktyczne wciąż charakteryzują się niską zgłaszalnością. Dodatkowo uległy pogorszeniu w trakcie pandemii koronawirusa. Pamiętaj o tym, że badania te ratują zdrowie i życie, wykonywane są ambulatoryjnie, bezpłatnie, a w razie niekorzystnego wyniku pacjenci niezwłocznie kierowani są na dalszą diagnostykę i leczenie.
C-ANPROM/PL/OG/0010, 03/2021
