Nowotwór złośliwy to stan, w którym w obrębie jednej komórki organizmu dochodzi do krytycznego nagromadzenia mutacji (błędów) w materiale genetycznym. Po osiągnięciu wartości krytycznej mutacji dana komórka staje się autonomiczna i zaczyna funkcjonować niezależnie od organizmu, z którego się wywodzi. Określenie dokładnego progu mutacji po przekroczeniu, którego komórka stanie się komórką nowotworową nie jest możliwe. Złożoność procesu prowadzącego do powstania nowotworu złośliwego sprawia, że każdy przypadek zawiera w sobie unikalny wzorzec błędów w materiale genetycznym. W związku z tym każdy przypadek choroby nowotworowej może przebiegać odmiennie- dlatego statystyki należy traktować jako pewne uogólnienia. Należy podkreślić, że błędy w materiale genetycznym naszych komórek zdarzają się każdego dnia jednak dzięki licznym mechanizmom naprawczym mającym zapobiegać ich negatywnym skutkom większość z nich nie prowadzi do poważnych następstw.
Rak jelita grubego i odbytnicy stanowi trzeci co do częstości występowania nowotwór złośliwy w Polsce, zarówno u kobiet jak i mężczyzn. [1] Szacuje się, że w 2023 roku diagnozę gruczolakoraka jelita grubego usłyszało w Polsce ponad 25000 osób. Groźba tej choroby rośnie wraz z wiekiem, osiągając największe ryzyko po zakończeniu 70 roku życia. [1]
Na przestrzeni ostatnich lat doszło do znaczącego wzrostu świadomości społecznej oraz poprawy dostępności diagnostyki sprawiając, że bardziej prawdopodobne staje się wykrycie choroby na wcześniejszym etapie co istotnie poprawia rokowania. Z każdym rokiem ulepszeniu ulegają metody chirurgiczne leczenia raka jelita grubego, coraz powszechniejszy staje się dostęp do technik małoinwazyjnych oraz chirurgii robotycznej. Do przełomu doszło w zakresie leczenia systemowego (chemioterapii), poprawiając skuteczność leczenia przedoperacyjnego, które w niektórych przypadkach może umożliwić przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego oraz leczenia pooperacyjnego zmniejszającego ryzyko nawrotu choroby po jej radykalnym usunięciu chirurgicznym. Największy postęp miał miejsce w przypadku leczenia przewlekłego, gdy wykryto przerzuty odległe i niemożliwe jest ich całkowite chirurgiczne wycięcie, natomiast chemioterapia istotnie wydłuża życie pacjentów i poprawia jego jakość.
Czynniki wpływające na rokowania w raku jelita grubego
Rokowanie u Pacjentów z rakiem jelita grubego i odbytnicy jest zróżnicowane, wpływa na nie kilkanaście różnych czynników. Najważniejszym czynnikiem rokowniczym jest stopień zaawansowania choroby w chwili rozpoznania.
Innym bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na rokowanie jest wiek, jednak nie wiek metrykalny (który mamy wpisany w dowód osobisty) lecz wiek biologiczny. Z tego powodu tak ważne jest prowadzenie ogólnie rozumianego zdrowego stylu życia. Kluczowe jest utrzymanie aktywności fizycznej, prawidłowa waga ciała, zróżnicowana dieta, a w przypadku, gdy występują choroby przewlekłe jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca najważniejsze jest ich dobre kontrolowanie leczeniem przewlekłym. Aktywność fizyczna musi być dostosowana do wieku oraz możliwości- w podeszłym wieku dla wielu pacjentów adekwatną formę może stanowić spacer, natomiast u osób młodszych mogą być to bardziej intensywne ćwiczenia. Prawidłowa waga ciała nie tylko zapewnia dobre samopoczucie, ułatwia przeprowadzenie zabiegu operacyjnego, ale również zmniejsza ryzyko zaburzeń hormonalnych/metabolicznych, które mogłyby rzutować na możliwość prowadzenia leczenia systemowego. Istnieją również czynniki rzutujące na rokowanie, które są związane z samą chorobą w tym jej lokalizacja w zakresie jelita grubego, wielkość guza, ilość zajętych węzłów chłonnych, stopień złośliwości histologicznej nowotworu, naciekanie przestrzeni limfatycznej, wynik badań molekularnych tkanki nowotworowej oraz stężenie markerów nowotworowych we krwi.
Stadium zaawansowania raka jelita grubego a rokowania
Stopień zaawansowania raka jelita grubego możemy opisać przy pomocy kilku skali. Pierwsza z nich, najbardziej intuicyjna klasyfikuje chorobę do jednej z trzech grup:
- lokalną–ograniczoną w zakresie ściany jelita grubego i odbytnicy bez zajęcia sąsiadujących struktur,
- regionalną – oprócz ściany przewodu pokarmowego objęte są regionalne węzły chłonne,
- uogólnioną- występują przerzuty odległe, czyli komórki nowotworu w odległych lokalizacjach (wątroba, płuca).
Inna klasyfikacja stosowana przede wszystkim przez profesjonalistów medycznych jest określana jako skala TNM (tumor- guz, nodes-węzły chłonne, metastasis-przerzuty odległe). Na podstawie tej oceny możemy zakwalifikować chorobę do grup prognostycznych od I do IV. Dla grupy I i II odpowiednikiem będzie choroba lokalna, dla grupy III choroba regionalna, a dla grupy IV choroba uogólniona.
- Choroba lokalna około 90%
- Choroba regionalna około 75%
- Choroba uogólniona około 15%
Rokowania w raku jelita grubego w Polsce i na świecie
Opracowania z początków XXI wieku określały szanse 5-letniego przeżycia w Polsce na poziomie około 44%. [3,4] W tym samym czasie 5-letnie przeżycia dla krajów Europy Zachodniej oraz USA wynosiły nieco poniżej 60%. [5,6] Wynik osiągany w naszym kraju był porównywalny z innymi krajami regionu jak Litwa, Łotwa, Czechy, Rumunia. W kolejnych latach widoczny był trend w kierunku poprawy tego wyniku co wiązało się z reformą systemu ochrony zdrowia, wzrostem nakładów na ochronę zdrowia, wdrożeniem programu badań przesiewowych, lepszymi metodami leczenia chirurgicznego i systemowego.
Przyczyny różnic w rokowaniach między krajami
Rokowanie dla pacjentów z rakiem jelita grubego i odbytnicy różni się pomiędzy krajami co spowodowane jest wieloma czynnikami. Pierwszy z nich to zróżnicowana struktura społeczna np. średni wiek populacji- w starszych społeczeństwach będzie występowało więcej zachorowań a rokowanie będzie nieco gorsze. Bardzo ważne jest również prowadzenie w kraju programu badań przesiewowych dających szanse na wczesne wykrycie choroby, która będzie cechowała się dużo lepszym rokowaniem. Kluczowa wydaje się także świadomość społeczna i wrażliwość na objawy które mogą wystąpić na początku choroby (utrata masy ciała, obecność krwi w stolcu, bóle brzucha, zmiana rytmu wypróżnień). Istotną rolę pełni także organizacja systemu ochrony zdrowia oraz dostępność do adekwatnych metod diagnostyki oraz leczenia. W tym zakresie na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat nastąpiła bardzo duża zmiana, w tym wprowadzenia kart DILO (Kart Diagnostyki i Leczenia Onkologicznego), implementacja konsyliów wielospecjalistycznych optymalizujących plan postępowania, szerszy dostęp do badań obrazowych oraz nowoczesne formy leczenia chirurgicznego i systemowego. Rozpoznanie choroby nowotworowej stanowi ogromną zmianę w życiu całych rodzin, dlatego bardzo istotną rolę pełnią kampanie oraz portale informacyjne, które pomagają zorientować się w zaistniałej sytuacji, które prowadzone są zarówno przez agencje rządowe i pozarządowe.
Metody leczenia raka jelita grubego a rokowania
Leczenie raka jelita grubego możemy podzielić na leczenie z intencją radykalną oraz przewlekłą (paliatywną).
Leczenie z intencją radykalną jest możliwe dla pacjentów z chorobą lokalną lub regionalną (grupy I, II oraz III). W leczeniu z intencją radykalną kluczową rolę pełni leczenie chirurgiczne lub rzadko radiochemioterapia (w przypadku guzów odbytnicy). Rodzaj operacji, jej zakres, konieczność wyłonienia stomii ustalany jest przez chirurgów na podstawie dostępnych badań obrazowych celem osiągnięcia pełnego usunięcia nowotworu oraz minimalizacji ryzyka nawrotu (efekt onkologiczny) przy jak najmniejszym obciążeniu dla pacjenta. Niestety, pomimo przeprowadzenia najlepszej możliwej operacji zawsze istnieje ryzyko wznowy choroby nowotworowej. Onkolog bazując na wyniku badań obrazowych, wyniku badania histopatologicznego usuniętego jelita, wyniku badań molekularnych nowotworu oraz markerów nowotworowych ustala czy zastosowanie chemioterapii może zmniejszyć ryzyko wznowy choroby i proponuje pacjentowi adekwatne postępowanie. W niektórych przypadkach istotna jest również rola lekarza radioterapeuty, który proponuje radioterapię. Ze względu na liczne możliwości leczenia przypadek każdego pacjenta powinien zostać omówiony przez konsylium wielodyscyplinarne celem ustalenia najlepszego postępowania pod kątem efektu onkologicznego, które jednocześnie będzie dla Pacjenta jak najmniej obciążające.
Leczenie z intencją przewlekłą (paliatywną) jest proponowane Pacjentom z chorobą w stadium uogólnienia (stadium IV). Fundament takiego leczenia będzie stanowiła chemioterapia (dożylna bądź doustna), której przewagą względem chirurgii czy radioterapii jest fakt,że poprzez krew działa na komórki nowotworu we wszystkich lokalizacjach. Leczenie chemioterapią ma na celu zmniejszenie objętości choroby, a następnie zatrzymanie jej wzrostu. Aktualne leczenie systemowe nie pozwala na usunięcie wszystkich komórek w związku z czym leczenie to jest z reguły przewlekłe w chorobie uogólnionej – trwa ono tak długo jak hamuje postęp nowotworu oraz tak długo jak jego efekty uboczne są tolerowane przez pacjenta. Oczywiście istnieje wiele możliwości dostosowania chemioterapii do potrzeb pacjenta, między innymi można redukować dawki leków, zmniejszać ich ilość, zmniejszać częstość podań lub robić przerwy od leczenia. W niektórych przypadkach konieczne będzie dołączenie leczenia chirurgicznego (guz nowotworowy uciska ważne narządy lub powoduje krwawienie) lub radioterapii (leczenie dolegliwości bólowych spowodowanych przez przerzuty).
Innowacje w leczeniu a poprawa rokowań
Profilaktyka i wczesne wykrywanie a rokowania w raku jelita grubego
Najważniejszym czynnikiem wpływającym na rokowanie w przypadku raka jelita grubego jest stadium zaawansowania. Właśnie dlatego prowadzony jest program badań przesiewowych wykonywanych u osób zdrowych, bez objawów, który ma umożliwić jak najwcześniejsze wykrycie istniejącej już choroby. Dzięki temu leczenie raka jest skuteczniejsze i mniej obciążające dla pacjenta. W Polsce dostępny jest program badań przesiewowych dla osób w wieku 50-65 lat. Należy podkreślić,że w przypadku występowania obciążenia genetycznego lub obecności niektórych chorób jak nieswoiste zapalenia jelit, pacjenci podlegają bardziej intensywnemu programowi badań przesiewowych, które rozpoczyna się w młodszym wieku. Warto zauważyć, że prowadzenie ogólnie rozumianego zdrowego stylu życia będzie wiązało się ze zmniejszonym ryzykiem rozwoju raka jelita grubego. Są to działania, które może wprowadzić każdy z nas, w tym prawidłowa waga ciała, zróżnicowana dieta bogata w owoce i warzywa ze zmniejszoną ilością tłuszczy zwierzęcych, aktywność fizyczna, rezygnacja z tytoniu oraz ograniczenie spożycia alkoholu.
Więcej informacji na temat profilaktycznej kolonoskopii można znaleźć na stronie www.pacjent.gov.pl w zakładce profilaktyka.
Jakość życia pacjentów po leczeniu raka jelita grubego
Z każdym rokiem w Polsce żyje coraz więcej osób, które chorowały na raka jelita grubego. Bezpośrednio po zakończeniu leczenia kluczowe stają się dwie kwestie: pozostawanie w regularnej kontroli lekarskiej co pozwoli na wczesne wykrycie ewentualnej wznowy choroby i wdrożenie odpowiednich działań terapeutycznych oraz monitorowanie czy występują następstwa przebytego leczenia. Chemioterapia z wykorzystaniem pochodnych platyny wskazana przy bardziej zaawansowanej chorobie, natomiast wiąże się z ryzykiem rozwoju uszkodzenia nerwów nazywanego neuropatią. Objawy to występowanie nieprzyjemnych zjawisk czuciowych opisywanych jako pieczenie, szczypanie lub elektryzowanie się skóry, najczęściej jest ono zlokalizowane w zakresie dłoni i stóp. Niestety powikłanie to jest często częściowo nieodwracalne, natomiast istnieją dość skuteczne leki, które zmniejszają dotkliwość tych efektów ubocznych. Nowe badania w medycynie ukierunkowane są nie tylko na zwiększenie szansy na pełne wyleczenie, ale również na tym, żeby leczenie i jego następstwa było jak najmniej dotkliwe.
Podsumowanie – co wpływa na szanse wyleczenia raka jelita grubego?
Rak jelita grubego jest częstym schorzeniem jednak dostęp do nowych metod terapeutycznych i diagnostycznych sprawia, że rokowanie ulega systematycznej poprawie. Kluczowe dla wyników leczenia jest wyjściowe zaawansowanie choroby (lokalne, regionalne czy uogólnione), dlatego tak ważne jest wykonywanie badań przesiewowych jak kolonoskopia oraz niezwłoczny kontakt z systemem ochrony zdrowia w przypadku wystąpienie niepokojących objawów (np. krew w stolcu, nagły spadek masy ciała). Na szanse wyleczenia wpływają również inne czynniki jak wiek pacjenta, jego stan ogólnej sprawności, współwystępowanie innych chorób oraz cechy molekularne nowotworu. Poprawie ulega również jakość życia w trakcie leczenia oraz po jego zakończeniu. Warto podkreślić,że ogólna dbałość o zdrowie, prawidłowa masa ciała, aktywność fizyczna oraz zbalansowana dieta zmniejszają ryzyko zachorowania, zwiększają szansę na wyleczenie oraz umożliwiają powrót do normalnego trybu życia.
Referencje:
- Cancer incidence and mortality in Poland in 2023 Joanna Didkowska, Klaudia Barańska, Marta J. Miklewska, Urszula Wojciechowska DOI: 10.5603/njo.99065, Nowotwory. Journal of Oncology 2024;74(2):75-93. Dostęp na 31.08.2025.
- American Cancer Society. Cancer Facts & Figures 2025. Atlanta : American Cancer Society; 2025. Petrelli F, Tomasello G, Borgonovo K, et al. Prognostic survival associated with left-sided vs right-sided colon cancer: A Systematic review and meta-analysis. JAMA Oncol. 2017 Feb 1;3(2):211-219. doi: 10.1001/jamaoncol.2016.4227. Dostęp na 31.08.2025.
- Wojciechowska, U., Bauer, A. (tłum.), Didkowska, J., & Zatoński, W. (2010). Nowotwory złośliwe w Polsce – wskaźniki 5-letnich przeżyć według województw = Cancer in Poland – fiveyear survival rates by regions. Warszawa: Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie.
- Nowicki A, Dahms S. Zachorowalność, chorobowość i 5-letnie przeżycia chorych na raka jelita grubego w Województwie Kujawsko–Pomorskim w latach 2005–2011 na podstawie danych Narodowego Funduszu Zdrowia. Pol Przegl Chir. (2018);90(4):1-8. https://doi.org/10.5604/01.3001.0011.8175.
- Allemani, C., Matsuda, T., Di Carlo, V., Harewood, R., Matz, M., Nikšić, M., Bonaventure, A., Valkov, M., Johnson, C. J., Estève, J., Ogunbiyi, O. J., Azevedo e Silva, G., Chen, W. Q., Eser, S., Engholm, G., Stiller, C. A., Monnereau, A., Woods, R. R., Visser, O., … Coleman, M. P. (2018). Global surveillance of trends in cancer survival 2000–14 (CONCORD-3): Analysis of individual records for 37,513,025 patients diagnosed with one of 18 cancers from 322 population-based registries in 71 countries. The Lancet, 391(10125), 1023–1075.
- Jiang, Y., Yuan, H., Li, Z., Ji, X., Shen, Q., Tuo, J., Bi, J., Li, H., & Xiang, Y. (2022). Global pattern and trends of colorectal cancer survival: A systematic review of populationbased registration data. Cancer Biology & Medicine, 19(2), 175–191. https://doi.org/10.20892/j.issn.2095-3941.2020.0634
- Wysocki PJ. Recent progress in the systemic treatment of colorectal cancer. Oncol Clin Pract. 2020;16(6):294–303. doi:10.5603/OCP.2020.0044.
