Szpiczak plazmocytowy – objawy, występowanie, leczenie

Objawy szpiczaka plazmocytowego są niejednoznaczne i uzależnione od konkretnego chorego. Dlatego też proces diagnozy jest długi oraz czasochłonny. Sytuacja chorych na szpiczaka w Polsce uległa poprawie przez ostatnie lata, ale pacjenci ciągle czekają na wdrożenie nowoczesnych metod leczenia, gwarantujących dłuższe życie.

Czym jest szpiczak plazmocytowy? [1,2].

Szpiczak plazmocytowy, nazywany też szpiczakiem mnogim, to nowotwór krwi, który rozwija się w szpiku kostnym – miejscu, gdzie powstają komórki krwi. Choroba zaczyna się od nieprawidłowego namnażania się komórek plazmatycznych, które w zdrowym organizmie produkują przeciwciała chroniące nas przed infekcjami.

W szpiczaku te komórki zaczynają się mnożyć zbyt szybko i wytwarzają nieprawidłowe białko (tzw. białko monoklonalne, czyli M-protein). Z czasem wypierają zdrowe komórki ze szpiku, co może prowadzić do osłabienia odporności, problemów z kośćmi, nerkami i krwią.

Choroba stanowi około 1% wszystkich nowotworów i 10% nowotworów hematologicznych.

Objawy szpiczaka plazmocytowego [4]

Objawy wczesne

• przewlekłe zmęczenie, osłabienie
• nawracające infekcje
• bóle kostne, szczególnie w kręgosłupie i żebrach

Objawy zaawansowane

• złamania patologiczne i osteoporoza
• niedokrwistość z towarzyszącą dusznością
• niewydolność nerek wynikająca z odkładania się białka M
• hiperkalcemia (podwyższony poziom wapnia) objawiająca się wzmożonym pragnieniem, zaparciami, sennością

Występowanie i czynniki ryzyka

Szpiczak występuje zwykle u osób po 60. roku życia. Mężczyźni chorują nieco częściej niż kobiety. Częstość w Polsce wynosi ok. 6–7 przypadków na 100 tys. mieszkańców rocznie [4]. Do znanych czynników ryzyka należą:

• starszy wiek
• płeć męska
• występowanie choroby w rodzinie
• przebyta choroba MGUS (gammapatia monoklonalna o nieokreślonym znaczeniu, z ang. monoclonal gammopathy of undetermined significance) [5]

Diagnostyka szpiczaka

Rozpoznanie opiera się na:

• badaniach krwi i moczu (białko monoklonalne, łańcuchy lekkie)
• biopsji szpiku kostnego
• badaniach obrazowych (rezonans magnetyczny, tomografia niskodawkowa, PET-CT) [6]

Leczenie szpiczaka plazmocytowego – co warto wiedzieć?

Leczenie szpiczaka jest złożone i dobierane indywidualnie – zależy m.in. od wieku pacjenta, ogólnego stanu zdrowia oraz zaawansowania choroby. W terapii stosuje się nowoczesne leki celowane, chemioterapię, a w wybranych przypadkach również przeszczepienie komórek macierzystych.

Szczegółowe informacje na temat aktualnych schematów leczenia można znaleźć w zaleceniach Polskiej Grupy Szpiczakowej (PGS), które są zgodne z europejskimi i amerykańskimi standardami. Jeśli masz jakiekolwiek pytania dotyczące leczenia lub nie jesteś pewien, która opcja terapeutyczna będzie dla Ciebie odpowiednia – skontaktuj się z lekarzem hematologiem. spólnie możecie omówić najlepszy plan leczenia dopasowany do Twojej sytuacji.[15]

Rokowania i jakość życia

Rokowanie zależy od stadium choroby i odpowiedzi na leczenie. Klasyfikacja R2-ISS* pozwala lepiej ocenić ryzyko i przewidywaną długość życia [11]. Dzięki postępowi terapii mediana przeżycia pacjentów w wielu krajach przekracza 7–10 lat, a u części chorych możliwe jest długotrwałe utrzymanie remisji [7].

Szpiczak plazmocytowy w Polsce: liczby, opieka, dostęp do terapii

Epidemiologia

• Nowe zachorowania: 1 713 przypadków w 2019 r.; w 2024 r. było ich 2 074.
• Zgony: 1 410 w 2019 r.; w 2024 r. było ich już 1 752.
  Źródło: Krajowy Rejestr Nowotworów (szpiczak mnogi).
• Choroba dotyczy głównie osób po 60. r.ż. i stanowi ok. 1% wszystkich nowotworów złośliwych w Polsce.
• Liczba osób żyjących ze szpiczakiem w Polsce szacowana jest na ok. 9–10 tys. [12,13].

Rosnąca liczba świadczeń dla pacjentów ze szpiczakiem – dane NFZ

Dane NFZ wskazują, że w 2023 r. oraz pierwszej połowie 2024 r. rosła liczba świadczeń udzielanych pacjentom ze szpiczakiem w ramach poradni hematologicznych i hospitalizacji. Wzrost odzwierciedla zarówno rosnącą liczbę rozpoznań, jak i większą dostępność terapii [14].

Standardy postępowania w Polsce

Aktualne zalecenia publikuje Polska Grupa Szpiczakowa (PGS). Wersja 2025 uwzględnia nowoczesne schematy pierwszej i kolejnych linii, leczenie wspomagające oraz strategie dla chorych starszych i z chorobami współistniejącymi. Rekomendacje są zbieżne z wytycznymi europejskimi (EHA/ESMO) i amerykańskimi (NCCN) [15].

Dostępność nowoczesnych terapii

Prof. dr hab. Krzysztof Jamroziak z Kliniki Hematologii Instytutu Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie zwraca uwagę przede wszystkim na dostępność najnowszych leków:

,,Należy podkreślić, że w ostatnich latach dostęp do nowoczesnych terapii dla polskich pacjentów ze szpiczakiem plazmocytowym uległ istotnej poprawie. Mimo to, sytuacja nadal nie jest optymalna i wciąż jesteśmy daleko od standardów europejskich i światowych. Szpiczak plazmocytowy to choroba nawrotowa, w czasie której pacjenci są leczeni nawet kilkunastoma różnymi schematami terapii. Zatem, aby uzyskać dalszą poprawę rokowania u chorych na ten nowotwór w Polsce, potrzebne jest dalsze poszerzenie dostępności nowoczesnych terapii. Jest bardzo istotne, aby pacjenci mieli dostęp do szerokiego wachlarza zarejestrowanych leków oraz, co nie mniej ważne, możliwość ich zastosowania w najbardziej skutecznych kombinacjach.”

Co to oznacza dla pacjenta

Polscy pacjenci coraz częściej mają dostęp do diagnostyki obrazowej, nowoczesnych schematów lekowych oraz programów lekowych. Leczenie prowadzą ośrodki hematologiczne według wytycznych PGS, a kwalifikacja do przeszczepienia autologicznego i leczenia w ramach programów refundacyjnych odbywa się w specjalistycznych ośrodkach.

Podsumowanie

Szpiczak plazmocytowy to złożona choroba hematologiczna, której leczenie wymaga współpracy wielu specjalistów. Wczesne rozpoznanie objawów, odpowiednia diagnostyka i dostęp do nowoczesnych terapii znacząco poprawiają rokowanie pacjentów – również w Polsce, gdzie stale rośnie dostępność skutecznych metod leczenia.

*R2-ISS (Revised Second International Staging System) to skala prognostyczna w szpiczaku plazmocytowym. Rozszerza klasyczne ISS i R-ISS o dodatkowe zmienne genetyczne i kliniczne.

Referencje:

1. Sung H. et al. Global Cancer Statistics 2022. CA Cancer J Clin. 2023.
2. Krajowy Rejestr Nowotworów. Fakty i liczby – szpiczak mnogi, Polska 2022.
3. Rajkumar SV. et al. IMWG updated criteria for the diagnosis of multiple myeloma. Lancet Oncol. 2014.
4. Mateos MV, et al. Multiple myeloma: ESMO–EHA Clinical Practice Guidelines. Ann Oncol. 2021, aktualizacja 2025.
5. Palumbo A, et al. IMWG consensus: management of MGUS and smoldering myeloma. Blood. 2014.
6. Hillengass J. et al. IMWG consensus on imaging in myeloma. Lancet Oncol. 2019.
7. NCCN Clinical Practice Guidelines in Oncology: Multiple Myeloma. Version 2025.
8. Moreau P. et al. CAR-T cell therapy and bispecific antibodies in multiple myeloma. Blood. 2023.
9. Anderson KC. et al. ASCO guideline update on bisphosphonates/denosumab in multiple myeloma. J Clin Oncol. 2018.
10. Terpos E. et al. IMWG recommendations for infection prophylaxis in multiple myeloma. Leukemia. 2022.
11. D’Agostino M. et al. Second revision of the ISS (R2-ISS) for multiple myeloma. J Clin Oncol. 2022.
12. 12. Krajowy Rejestr Nowotworów (KRN): Arkusz „Szpiczak mnogi – 2019”.
13. Organizacje pacjenckie i eksperci hematologii – szacunki liczby chorych w Polsce (publicystyka branżowa 2024–2025).
14. Raport „Hematologia – nowe otwarcie”, NFZ 2024 (dane o świadczeniach w szpiczaku).
15. Polska Grupa Szpiczakowa. Zalecenia dotyczące diagnostyki i leczenia szpiczaka plazmocytowego 2025.
16. Dyskusje refundacyjne AOTMiT i Ministerstwa Zdrowia – elranatamab, teclistamab (2024–2025).