Dieta u pacjentów z rozpoznanym rakiem jelita grubego – odżywianie w trakcie choroby i po leczeniu.

Odpowiednie odżywianie odgrywa kluczową rolę w profilaktyce, leczeniu i rekonwalescencji u pacjentów z rozpoznanym rakiem jelita grubego. Dieta wpływa nie tylko na ogólny stan zdrowia, ale także na skuteczność terapii, regenerację organizmu a w konsekwencji na jakość życia. Rak jelita grubego jest jednym z najczęściej diagnozowanych nowotworów złośliwych w Polsce, a sposób żywienia stanowi jeden z najważniejszych czynników ryzyka, na który możemy mieć realny wpływ [1,2]. Zasady żywieniowe różnią się w zależności od etapu choroby – inne obowiązują w profilaktyce, inne w trakcie leczenia raka jelita grubego, a jeszcze inne w okresie rekonwalescencji lub w przypadku posiadania tzw. stomii.

Profilaktyka raka jelita grubego – rola diety w zapobieganiu nowotworowi

Zbilansowana dieta bogata w błonnik, warzywa, owoce i produkty pełnoziarniste może znacząco zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka jelita grubego. Wiele badań potwierdza, że sposób żywienia wpływa na tempo pasażu jelitowego, mikrobiotę jelitową oraz poziom stanów zapalnych w organizmie [3,4]. Nadmierna masa ciała i otyłość sprzyjają rozwojowi nowotworów poprzez przewlekły stan zapalny i rozwój tzw. insulinooporności [5]. Dodatkowymi czynnikami ryzyka raka jelita grubego związanymi z dietą jest nadmierne spożywanie czerwonego mięsa. Reasumując profilaktyka w tym zakresie powinna łączyć zdrową dietę z regularną aktywnością fizyczną.

Produkty i składniki odżywcze zmniejszające ryzyko rozwoju nowotworu jelita grubego

• Warzywa i owoce, zwłaszcza brokuły, kalafior, kapusta, pomidory i owoce jagodowe – zawierają antyoksydanty i związki o działaniu przeciwnowotworowym.
• Produkty pełnoziarniste – dostarczają błonnika pokarmowego, który skraca czas pasażu jelitowego i ogranicza kontakt śluzówki jelita z kancerogenami [6].
• Rośliny strączkowe (soczewica, groch, bób, fasola) – źródło białka roślinnego i prebiotyków wspierających mikrobiotę.
• Ryby morskie, olej lniany i rzepakowy – bogate w kwasy tłuszczowe omega-3 o działaniu przeciwzapalnym [7].
• Oliwa z oliwek – podstawowy tłuszcz w diecie śródziemnomorskiej, uznawanej za wzorzec żywieniowy o działaniu ochronnym [8].
• Produkty fermentowane (jogurt, kefir, kiszonki) – naturalne probiotyki, które wspomagają odporność jelit.

Produkty i czynniki dietetyczne zwiększające ryzyko zachorowania na raka jelita grubego

• Czerwone mięso i przetwory mięsne (kiełbasy, wędliny, konserwy) – zawierają związki, które w wysokiej temperaturze tworzą kancerogenne aminy heterocykliczne [9].
• Tłuszcze nasycone – masło, śmietana, tłuste mięsa.
• Produkty wysoko przetworzone i bogate w cukier – sprzyjają otyłości i insulinooporności.
• Alkohol (etanol) – nawet w niewielkich ilościach zwiększa ryzyko wielu nowotworów w tym przewodu pokarmowego [10].
• Smażenie i przypalanie potraw – prowadzi do powstawania substancji rakotwórczych.
• Dieta uboga w błonnik i płyny – spowalnia pasaż jelitowy i sprzyja zaparciom.

Tabela 1. Produkty zalecane i niezalecane w profilaktyce raka jelita grubego

Dieta w trakcie leczenia raka jelita grubego – zasady żywienia pacjenta onkologicznego

W trakcie leczenia onkologicznego organizm pacjenta zmaga się dodatkowo ze znacznym obciążeniem. Chemioterapia i radioterapia mogą powodować nudności, wymioty, biegunki, utratę apetytu lub zmiany smaku, co dodatkowo zwiększa ryzyko niedożywienia. Odpowiednia dieta w trakcie leczenia raka jelita grubego może złagodzić skutki uboczne terapii, poprawić tolerancję leczenia i wspierać regenerację. Kluczowe jest, by posiłki były lekkostrawne, odpowiednio kaloryczne i bogate w białko [11,12].

Dieta lekkostrawna w trakcie leczenia systemowego (chemioterapii) i radioterapii

Podstawowe zasady:

• jedz 5–6 małych posiłków dziennie,
• wybieraj gotowanie, duszenie, pieczenie w folii lub na parze,
• unikaj potraw smażonych, ostrych, ciężkostrawnych,
• pij dużo wody i lekkie napary z herbat.

Jak łagodzić skutki uboczne leczenia:

• Nudności i wymioty: chłodne posiłki, imbir, unikanie intensywnych zapachów.
• Biegunka: tzw. dieta BRAT – banan, ryż, jabłko, tosty; warto zadbać dodatkowo o elektrolity i probiotyki.
• Zaparcia: więcej płynów, owsianka, siemię lniane, suszone śliwki.
• Utrata apetytu: małe porcje wysokokalorycznych dań (koktajle mleczne, orzechy, awokado).

Tabela 2. Przykładowy jadłospis dla pacjenta w trakcie chemioterapii

Specjalne zalecenia dietetyczne dla pacjentów ze stomią

Pacjenci po operacji jelita grubego z wyłonioną stomią (ileostomia lub kolostomia) powinni stopniowo odbudowywać tolerancję pokarmową.

Najważniejsze zasady:

• Wprowadzaj nowe produkty po jednym na raz i obserwuj reakcję swojego organizmu.
• Unikaj produktów powodujących gazy i nieprzyjemny zapach: rośliny strączkowe, kapusta, cebula.
• Spożywaj produkty wiążące treść jelitową: ryż, banany, ziemniaki.
• Zwiększ spożycie płynów i elektrolitów, szczególnie przy ileostomii [12].
• Jedz powoli, dokładnie przeżuwając

Uwaga: z czasem większość pacjentów ze stomią może wrócić do prawie normalnej diety – ważne, by robić to stopniowo i pod kontrolą dietetyka klinicznego.

Odżywianie po leczeniu raka jelita grubego – powrót do zdrowia

Po zakończeniu leczenia onkologicznego dieta u pacjentów z rozpoznanym rakiem jelita grubego nadal odgrywa kluczową rolę w regeneracji przewodu pokarmowego, odbudowie mikrobioty jelitowej i zapobieganiu nawrotom nowotworu. Zaleca się stopniowy powrót do urozmaiconej diety z zachowaniem zasad diety śródziemnomorskiej [14].

Dieta wspierająca regenerację jelit po operacji i terapii

• Probiotyki i prebiotyki (jogurt, kefir, kiszonki, błonnik z owoców i warzyw) – pomagają w odbudowie mikrobioty jelitowej.
• Produkty bogate w białko (ryby, chudy drób, jaja, tofu) – wspierają gojenie się tkanek.
• Kwasy tłuszczowe omega-3 – działają przeciwzapalnie.
• Płyny i elektrolity – wspomagają pracę jelit i zapobiegają odwodnieniu.

Zaskakujący związek – Helicobacter pylori a rak jelita grubego

Coraz więcej badań wskazuje na możliwy wpływ infekcji Helicobacter pylori na rozwój nowotworów jelita grubego. Przewlekłe zakażenie prowadzi do utrzymującego się stanu zapalnego błony śluzowej, zaburza równowagę mikrobioty jelitowej oraz wpływa na metabolizm kwasów żółciowych, co może sprzyjać powstawaniu polipów i procesom nowotworzenia. Mechanizmy te obejmują również zwiększone stężenie gastryny i wtórnych kwasów żółciowych (np. deoksycholowego), które działają prozapalnie i genotoksycznie. W niektórych badaniach wykazano też, że zakażenie szczepami H. pylori o wysokiej wirulencji (CagA+, VacA+) koreluje z większym ryzykiem zmian przedrakowych w jelicie grubym.

Elementy diety bogate w naturalne substancje przeciwzapalne i modulujące mikrobiotę — takie jak czosnek, zielona herbata czy probiotyki — mogą ograniczać negatywne skutki przewlekłego stanu zapalnego. [15-17]

Podsumowanie

Dieta w trakcie leczenia raka jelita grubego oraz w okresie rekonwalescencji powinna być traktowana jako element terapii wspomagającej.

Prawidłowe żywienie może:

• zmniejszać ryzyko nawrotu choroby,
• poprawiać tolerancję leczenia,
• wspierać regenerację organizmu,
• poprawiać jakość życia pacjentów.

Każdy pacjent powinien skonsultować swój jadłospis z dietetykiem klinicznym współpracującym z onkologiem.

Referencje

1. World Health Organization. Global Cancer Observatory – Colorectal Cancer Statistics, 2023.
2. Narodowy Instytut Onkologii. Wytyczne żywieniowe w onkologii klinicznej, Warszawa 2023.
3. Birt DF, et al. Dietary fiber and risk of colorectal cancer: systematic review. Nutrients. 2020;12(3):861.
4. WCRF/AICR. Diet, Nutrition, Physical Activity and Colorectal Cancer, 2018.
5. Calle EE, et al. Obesity and cancer risk in the U.S. population. N Engl J Med. 2003;348:1625-38.
6. O’Keefe SJD. Diet, microorganisms and their metabolites, and colon cancer. Nat Rev Gastroenterol Hepatol. 2016;13:691–706.
7. Larsson SC, Kumlin M, Ingelman-Sundberg M. Dietary long-chain omega-3 fatty acids and risk of colorectal cancer. Am J Clin Nutr. 2004;79(5):935-945.
8. Trichopoulou A, et al. Adherence to Mediterranean diet and cancer risk. BMJ. 2005;330(7498):1029.
9. Bouvard V, et al. Carcinogenicity of consumption of red and processed meat. Lancet Oncol. 2015;16(16):1599-1600.
10. World Health Organization. IARC Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans. Volume 100E: Alcohol Consumption and Ethyl Carbamate, 2012.
11. Arends J, et al. ESPEN guidelines on nutrition in cancer patients. Clin Nutr. 2021;40(5):2898-2913.
12. Fearon KC, et al. Cancer cachexia: pathophysiology and clinical management. BMJ. 2011;343:d4911.
13. British Dietetic Association. Dietary management in patients with stoma, 2020.
14. Cummings JH, et al. Mediterranean diet and colorectal cancer risk reduction. Nutr Rev. 2021;79(9):941-954.
15. Wu Q, et al. Helicobacter pylori infection and colorectal neoplasia: a meta-analysis. World J Gastroenterol. 2013;19(45):8219–8229.
16. Li X., Wang Y., Zhang H. et al. (2025). Helicobacter pylori infection and risk of colorectal adenoma and carcinoma: an updated systematic review and meta-analysis. Cancer Epidemiology, 89: 103510.
17. Yang Z., Chen Y., Lu X. et al. (2024). Efficacy of probiotics as an adjuvant therapy for Helicobacter pylori eradication: a comprehensive meta-analysis. Scientific Reports, 14: 7123.