Biegunki i zaparcia to problem, który dotyczy znacznego odsetka pacjentów onkologicznych. Oba te skutki uboczne terapii mogą spowodować, że pacjent będzie miał znacząco gorszą jakość życia, ale także – mogą prowadzić go pogorszenia stanu odżywienia organizmu, a tym samym do pogorszenia efektów leczenia podstawowego. Dlatego też zarówno biegunki, jak i zparcia należy leczyć – poprzez zastosowanie środków farmakologicznych wg zaleceń lekarza prowadzącego lub/i wprowadzeniu odpowiednich modyfikacji w jadłospisie.
Co warto wiedzieć o biegunkach?
przyczyny
Jedną z przyczyn powstawania biegunki jest radioterapia dolnej części brzucha i miednicy. Również niektóre chemioterapeutyki mają podobne działanie. Skutkiem leczenia podstawowego może być czasowa nietolerancja na cukier mleczny tzw. laktozę, a także zespoły poresekcyjne, antybiotykoterapia i wiele innych.
modyfikacje w jadłospisie
- Po pierwsze: utrata elektrolitów i wody wiąże się z koniecznością ich uzupełniania. Tak więc należy zwiększyć ilość przyjmowanych płynów (czasami konieczne są preparaty apteczne z elektrolitami). Najlepiej, aby była to woda mineralna niegazowana, ale bogata w składniki mineralne (wapń, potas, sód), mocna czarna herbata (jeśli przyjmujesz preparaty z żelazem, to odsuń w czasie wypicie herbaty od przyjęcia preparatu), napar z czarnych jagód (najlepiej suszonych), siemię lniane mielone (najlepiej zmielone tuż przed spożyciem) zaparzone w gorącej wodzie.
- Po drugie: wybieraj produkty o działaniu zapierającym tj. biały ryż, gotowane lub pieczona jabłka, banany (nie mogą być przejrzałe tj. z brązowymi plamkami), gotowaną marchew. Dodatkowo oprzyj swoją dietę o produkty zbożowe z oczyszczonej mąki np. jasne pieczywo, biały makaron, drobne kasze (np. manna, kukurydziana), płatki owsiane/ryżowe błyskawiczne itd.
- Z dań typowych dla kuchni polskiej możesz sięgnąć po kopytka, kluski śląskie, pierogi leniwe (na chudym twarogu), pyzy, knedle z białym serem, ale także po lekkie galarety mięsne lub mięsno-jajeczne (gotowane jaja działają dodatkowo zapierająco).
- Po trzecie: nie zapomnij o białku. W czasie leczenia onkologicznego większość pacjentów ma zwiększone zapotrzebowanie na proteiny. Dlatego też zadbaj o jego prawidłową ilość. Możesz przyjąć, że w czterech posiłkach na pięć powinno być dobre źródło białka, a więc np. wędlina (najlepiej w formie domowej np. pieczony plaster indyka), gotowane/pieczone chude mięso i ryby, jaja na twardo (patrz -> wafle ryżowe z jajkiem i koperkiem), a także bezlaktozowe produkty nabiałowe (mleko, jogurt, serek wiejski itd.).
- Po czwarte: unikaj surowych produktów odzwierzęcych tj. sushi, krwisty befsztyk, tatar, jaja i dania na bazie surowych jaj.
- Uważaj też na surowe warzywa – mogą być dla ciebie zbyt ciężkie. Sięgaj w pierwszej kolejności po gotowane w wodzie (nie na parze) ziemniaki, bataty, marchew, pieczoną/gotowaną dynie lub cukinię.
- Z owoców wybieraj banany (nie mogą mieć oznak przejrzewania tj. brązowych plamek), pieczone/gotowane jabłka (patrz -> płatki ryżowe z jabłkiem i bananem), a następnie – kisiele, kompoty, galaretki na bazie jagód, borówek amerykańskich, a w kolejnym kroku – brzoskwinie, morele itd. Pamiętaj, że owoce takie, jak czereśnie, gruszki, śliwki są ciężkostrawne, więc nie powinny pojawiać się w jadłospisie.
Sprawdź też czy nie popełniasz innych błędów, które mogą nasilać biegunki:
- nie jedz i nie pij zimnych napojów.
- sprawdź czy nie pijesz jakiś ziół, soku z buraka (a także zakwasu), które nasilają biegunki.
- jeśli masz zlecony specjalistyczny preparat odżywczy, zadbaj o to, aby w ciągu dnia go sączyć, a nie wypijać w ciągu krótkiej chwili.
- spróbuj ograniczyć (wyeliminować) z diety prawdziwą kawę. Możesz na jaj miejsce pić kakao na wodzie z mlekiem bezlaktozowym, które dodatkowo będzie działało lekko zapierająco.
Poniżej przedstawiono propozycje na dania pomocne w biegunce:
Płatki ryżowe z jabłkiem i bananem
Składniki (na 1 porcję):
- płatki ryżowe, 4 łyżki
- szczypta soli
- gorzkie kakao, ½ łyżeczki
- mleko ryżowe, 200ml
- jabłko, ½ szt.
- banan, ½ szt.
- cynamon do smaku
Płatki ugotować w mleku ryżowym wg instrukcji na opakowaniu. Doprawić solą.
Jabłko umyć, obrać, zatrzeć na tarce z grubymi oczkami i włożyć do gotujących się płatków na ostatnie 2 minuty gotowania. Przemieszać dobrze i zostawić na wolnym ogniu na chwilę. Po ugotowaniu dodać kakao i dobrze wymieszać.
Banana obrać, pokroić w kostkę.
Ugotowane płatki przełożyć do miseczki, dodać banana i delikatnie doprawić cynamonem. Podawać na lekko ciepło.
Wafle ryżowe z pastą jajeczną z koperkiem
Składniki (na 1 porcję):
- wafle ryżowe lekko solone, 2szt.
- jajko, 1szt.
- oliwa z oliwek, ½ łyżeczki
- koperek, 1szt.
- sól do smaku
Jajko ugotować na twardo. Następnie zmieszać z posiekanym koperkiem i odrobiną soli. Całość „skleić” odrobiną oliwy. Podawać na waflach ryżowych.
Co warto wiedzieć o zaparciach?
przyczyny
Najczęstszą przyczyną powstawania zaparć jest stosowanie leków przeciwwymiotnych podczas chemioterapii. Leki te stosuje się zwykle doraźnie, co znacząco ułatwia poradzenie sobie z zaparciami, gdyż odpowiednie nawodnienie i doraźna farmakoterapia najczęściej rozwiązuje problemy z wypróżnieniami.
Bardziej złożoną kwestią są zaparcia, które wynikają ze stosowania leków przeciwbólowych np. morfiny. W tym wypadku konieczna jest intensywniejsza farmakoterapia, a czasami nawet – mechaniczne odbarczanie jelit – w celu przywrócenia regularnego rytmu wypróżnień.
Inną przyczyną trudności w defekacji jest brak stolca wynikający ze spożywania bardzo niewielkich ilości pokarmów.
modyfikacje w jadłospisie
Uwaga: jeśli cierpisz na bardzo poważne zaparcia, sama dieta może nie wystarczyć (w niektórych przypadkach może wręcz pogłębić problem i zaszkodzić). Skonsultuj się najpierw z lekarzem odnośnie zastosowania odpowiednich leków/terapii ułatwiających wypróżnianie, a dopiero później wprowadź zmiany w jadłospisie.
- Po pierwsze: sprawdź czy pijesz odpowiednie ilości płynów. Przyjmuje się, że 1,5 litra jest wystarczające, ale w przypadku dużej utraty wody (np. w przypadku nadmiernej potliwości, dużej suchości powietrza itd.) ilości te prawdopodobnie musisz zwiększyć.
- Nie musisz pić jedynie wody. Możesz sięgać po inne napoje np. ciepły kompot z suszonych śliwek, nie zimny sok jabłkowy czy gruszkowy, napoje posłodzone ksylitolem (np. herbata owocowa z odrobiną cukru brzozowego).
- Jeśli myślisz o ziołach o działaniu przeczyszczających, skonsultuj się ze swoim lekarzem czy nie zachodzi jakaś interakcja pomiędzy składnikami naparu, a zleconymi lekami.
- Pamiętaj, że koktajle, zupy czy inne dania półpłynne także dostarczają sporych ilości płynów. Możesz więc oprzeć swój jadłospis o tego typu potrawy np.
- Śniadanie: płatki owsiane błyskawiczne ugotowane w wodzie, ale zmiksowane z jogurtem naturalnym z dodatkiem siemienia lnianego i suszonej śliwki.
- Zupa: pomidorowa z brązowym ryżem/kaszą jaglaną i mięsem
- II danie: klopsy w sosie koperkowym z komosą ryżową, ciepły kompot ze śliwek
- Podwieczorek: koktajl na bazie kefiru z truskawkami (patrz -> przepis poniżej)
- Kolacja: płynna jajecznica ugotowana na mleku z dodatkiem pomidorów bez skórki
- Po drugie: unikaj produktów o działaniu naturalnie zapierających. Będą to przede wszystkim: biały ryż, płatki ryżowe, wafle ryżowe, gotowana marchew, banany, jagody. Możesz zamienić te produkty w łatwy sposób w swoim jadłospisie:
- Biały ryż -> brązowy ryż lub kasza jaglana, komosa ryżowa
- Płatki ryżowe -> płatki owsiane błyskawiczne
- Wafle ryżowe -> chleb typu staropolski
- Gotowana marchew -> w zależności od tolerancji: surowa marchew starta na drobnych oczkach z obranym jabłkiem lub surówka z buraczków, ogórków kiszonych
- Banany i jagody -> w zależności od tolerancji: surowe jabłka, gruszki, owoce sezonowe np. truskawki, maliny, arbuzy, melony itd.
- Po trzecie: pamiętaj, że potrzebujesz też nieco zdrowego tłuszczu np. dodatku oliwy z oliwek do marynaty mięsnej, oleju rzepakowego do ugotowanych zbóż czy masła do pieczywa. Możesz także sięgać po siemię lniane, które dodatkowo wspomoże pracę przewodu pokarmowego.
Co jeszcze warto wiedzieć?
- Według podręczników dietetyki dieta na zaparcia to dieta wysokobłonnikowa. Niestety niektórzy pacjenci nie mogą zwiększać ilości błonnika w diecie, gdyż mają podrażniony lub nie do końca wydolny przewód pokarmowy. W takim wypadku często nie powinno się spożywać surowych warzyw, owoców, pełnoziarnistych zbóż. Zadbaj wtedy przede wszystkim o nawodnienie, dodawaj do dań siemię lniane (patrz -> kisiel z suszonych śliwek), a także fermentowane produkty mleczne (np. jogurt, kefir, maślanka).
- Zaparcia nasilają się także często w przypadku braku aktywności fizycznej. Dlatego też – w miarę możliwości – warto chodzić choćby na spacery.
- Na zaparcia często pomaga wypicie prawdziwej kawy – zapytaj się lekarza czy możesz sobie w ten sposób pomóc.
- Jeśli przyjmujesz preparaty odżywcze, możesz dowiedzieć się czy mógłbyś zastosować te wzbogacone w błonnik pokarmowy.
Poniżej przedstawiono propozycje na dania pomocne w zaparciach:
Kisiel z suszonych śliwek
Składniki (na 1 porcję):
- sok jabłkowo-aroniowy (lub jabłkowy, ew. gruszkowy, śliwkowy), 200ml
- suszone śliwki, 3szt.
- siemię lniane mielone, 1 łyżeczka
- ksylitol (cukier brzozowy), ½ łyżeczki
Śliwki namoczyć w ciepłej wodzie na mi. 30 min. przed przygotowaniem kisielu.
Sok zagotować w małym garnuszku wraz z siemieniem lnianym. Następnie dodać do niego wcześniej namoczone i pokrojone suszone śliwki. Gotować jeszcze chwilę na małym ogniu aż zrobi się kisiel.
Kisiel przelać do miseczek i zostawić do ostygnięcia. Spożywać lekko ciepłe lub na zimno.
Koktajl truskawkowy
Składniki (na 1 porcję):
- kefir naturalny, 200ml
- truskawki świeże lub mrożone, 100g, 10szt.
- ksylitol (cukier brzozowy), 2 łyżeczki
Truskawki umyć, zdjąć szypułki. W przypadku truskawek mrożonych – wcześniej rozmrozić (jeśli nie służą ci produkty surowe, gotuj przez chwilę same truskawki).
Wszystkie składniki zmiksować na gładki koktajl i spożywać od razu po przygotowaniu.
