W wyniku leczenia przeciwnowotworowego pacjenci bardzo często doświadczają zaburzenia w odczuwaniu smaków i zapachów. Dotyczy to w szczególności pacjentów w trakcie chemioterapii oraz pacjentów poddanych naświetlaniom w rejonie szyi i głowy.
Skutkiem zaburzenia odczuwania smaków i zapachów może być niechęć do spożywania posiłków, co może się przekładać na pogorszenie stanu odżywiania, a tym samym – mniej wydajny lub bardziej powikłany przebieg leczenia podstawowego.
Wyróżnia się kilka rodzajów zaburzenia odczuwania smaków i zapachów. Poniżej zostały opisane najczęstsze trudności.
Niechęć do niektórych smaków
Bywa tak, że w czasie leczenia z dnia na dzień przestaje smakować dana potrawa, którą pacjent do tej pory preferował. W takim przypadku – szczególnie jeśli dotyczy to tylko kilku potraw, a nie całej grupy produktów – należy ja na jakiś czas usunąć z jadłospisu. Jest duża szansa na to, że po zakończeniu leczenia niechęć ta zniknie i będzie można wrócić do ulubionych wcześniej dań.
Metaliczny posmak
Na metaliczny posmak w jamie ustnej skarżą się najczęściej pacjenci w trakcie chemioterapii. Niestety ów posmak często pojawia się w przypadku spożywania mięsa i wędlin, które jak wiadomo, są bogatym źródłem cennych dla chorego protein. Co można zrobić?
- Zrezygnuj z przemysłowych wędlin – zastąp je mięsem marynowanym, pieczonym w domu – podawaj je na zimno do kanapek. Być może metaliczny posmak występuje nie po mięsie, ale po dodatkach stosowanych w produkcji przemysłowej wędlin/przetworów mięsnych.
- Marynuj mięsa – mięso marynowane w soku z cytryny, oliwie albo w soku ananasowym z dodatkiem limonki, miodu nabierają innego smaku i zdecydowanie rzadziej zostawiaja metaliczny posmak w jamie ustnej.
- Dodawaj do pieczenia mięs owoce np. jabłka, śliwki, suszone morele itd. Dodatek owoców znacząco odświeża danie.
- Spróbuj mięs w lekkich sosach – sosy na bazie pomidorów czy lekkie białe sosy z dodatkiem świeżych ziół (koperek, natka pietruszki, świeża kolendra, bazylia itd.) to również dobra metoda, aby nieco oszukać kubki smakowe. Poza tym sam sos nadaje daniu większego „poślizgu”, co powoduje, że kęs szybciej i łatwiej jest połykany.
- Galareta mięsna to kolejna metoda na podanie mięsa w nieco innej, łatwiej akceptowalnej formie. Zimna galareta z dodatkiem odświeżających warzyw, jajka to dodatkowe źródło protein, ale także witamin.
- Zamień sztućce metalowe na plastikowe. Często potęgują one metaliczny posmak w jamie ustnej.
- Jeśli w dalszym ciągu masz trudności ze spożywaniem mięsa, spróbuj dostarczać białko z innych dań np. na bazie jaj, nabiału, ryb.
- Pamiętaj, że możesz wzbogacić dietę w specjalne preparaty odżywcze dedykowane pacjentom z zaburzeniami odczuwania smaku i zapachu – porozmawiaj o tym ze swoim lekarzem.
Brak czucia smaków i zapachów
Przy minimalnym odczuwaniu smaków i zapachów, warto pokusić się o jego stymulowanie. Dzięki temu posiłki nie są przykrym obowiązkiem, a pacjent ma szansę dostarczyć wraz z dietą odpowiednią ilość energii i innych składników odżywczych. Co można zrobić?
- Pomiędzy posiłkami spróbuj zjeść/wypić zimne posiłki np. koktajl na bazie kefiru (źródło białka) ze zmiksowanymi mrożonymi truskawkami.
- Wybieraj orzeźwiające, ale zdrowe napoje np. domowa lemoniada ze świeżym ogórkiem i miętą, zmiksowany arbuz ze świeżą melisą itd.
- Do potraw wykorzystuj aromatyczne przyprawy, dzięki którym twoje kubki smakowe zostaną nieco pobudzone. Jeśli nie masz innych przeciwskazań, możesz sięgnąć po nieco ostrzejsze przyprawy np. pieprz, curry. Jeśli jednak musisz stosować dietę łatwostrawną – wybieraj świeże lub suszone zioła np. oregano, tymianek, bazylię, zioła prowansalskie itd.
- Unikaj gorących i mdłych w smaku posiłków.
- Zadbaj o to, aby posiłki były apetyczne, aby móc „zjeść je oczami”.
Brak śliny
Kolejnym zaburzeniem, które bardzo często dotyka pacjentów onkologicznych jest brak lub zaburzone wydzielanie śliny, tzw. kserostomia. Brak śliny z kolej związany jest często z podrażnieniami błony śluzowej w jamie ustnej, a także z kłopotami z próchnicą, aftami itd. Co można zrobić w tym wypadku?
- Pij dużo niegazowanej wody – często i małymi łykami.
- Unikaj słonych dań, ale także postaraj się nie dosalać potraw. Sól jeszcze bardziej wysusza błonę śluzową.
- Wybieraj mokre potrawy i produkty np. klopsy w sosie koperkowym zamiast kotleta schabowego lub płynną owsiankę ze startym jabłkiem zamiast tradycyjnej kanapki.
- Unikaj produktów twardych, suchych i kanciastych np. sezamki, orzeszki, krakersy, paluszki, ale też zapiekanki z chleba itd.
- Sięgaj częściej po zupy. Pamiętaj jednak, aby zupa była pełnowartościowa i bogata w białko np. krupnik z ziemniakami, kaszą i gotowanym mięsem albo barszcz czerwony z ziemniakami i jajkiem na twardo.
- Jeśli masz bolesne owrzodzenia w jamie ustnej, unikaj kwaśnych, pikantnych i gorących potraw.
- Możesz ssać cukierki bezcukrowe pomiędzy posiłkami. Możesz sięgnąć po cukierki z ksylitolem (wypływa on korzystnie na zęby, ale może zwiększać skłonność do biegunki) lub stewią (może nasilać gorzki, metaliczny posmak w jamie ustnej).
Zaburzenia odczuwania smaków i zapachów są niezwykle przykrym doświadczeniem dla pacjentów. Dlatego też warto zrobić wszystko, co możliwe, aby je minimalizować. Pamiętajmy o tym, że spożywanie posiłków to jedno z ważniejszych doznań, a w sytuacji jak „wszystko smakuje jak trociny” chorzy bardzo często odczuwają ogromną frustrację.
Marynowany schab do kanapek na zimno
Składniki (na kilka porcji):
– schab bez kości, 700g
– pomarańcza, 1szt.
– marynata:
- Miód gryczany, 2 łyżki
- Sok wyciśnięty z jednej pomarańczy
- Oliwa z oliwek, 4 łyżki
- Łagodna musztarda, 2 łyżeczki
- Rozmaryn, 1 gałązka/łyżka
– bułka, 1szt./porcję
– pomarańcza, ¼ szt.
Składniki na marynatę dokładnie zmieszać. Następnie mięso zanurzyć w marynacie na min. 30 minut (najlepiej na całą noc zostawiając mięso w lodówce).
Mięso wraz z marynatą piec w zamykanym naczyniu żaroodpornym w piekarniku nagrzanym do 180st.C przez około 60 minut (grzanie góra-dół). Po upieczeniu wystudzić i podawać na bułce zamiast wędliny. Kanapkę warto podawać z niewielkim kawałkiem świeżej pomarańczy.
Jeśli pomarańcza nie jest ekologiczna, koniecznie zdejmij skórkę. Mięso na pieczywie możesz także jedynie skropić sokiem z pomarańczy. Będzie bardziej rześkie i mniej kwaśne.
Lekki, tajski kurczak z warzywami
Składniki (na 2 porcje):
– pierś kurczaka, 2szt.
– marynata:
- Sok z ananasa z puszki (w lekkim syropie), 140ml
- Sok wyciśnięty z jednej limonki
- Cynamon, dwie szczypty
- Mielona kolendra, dwie szczypty
- Olej rzepakowy, 4 łyżki
– ryż jaśminowy, 100g przed gotowaniem
– marchew, 1szt.
– cukinia, 1 mała szt.
– masło, 1 łyżka
– ananas z lekkiego syropu, 4 łyżki
– świeża nać kolendry/natki pietruszki, 2 łyżki posiekanej
Przygotować marynatę mieszając wszystkie składniki. Mięso kurczaka pokroić na kawałki gulaszowe i zalać marynatą. Zostawić w lodówce na min. 30 minut (najlepiej przez całą noc).
Mięso wraz z marynatą przełożyć do naczynia żaroodpornego z przykrywką i piec około 30 minut (180st.C, termoobieg).
W międzyczasie ryż ugotować wg instrukcji na opakowaniu.
Marchew obrać i pokroić w kostkę. Ugotować w niewielkiej ilości wody. W połowie gotowania marchwi dodać pokrojoną w kostkę cukinię i całość gotować do miękkości. Następnie odcedzić i dodać masło, aby się rozpuściło.
Wszystkie składniki – upieczone mięso, warzywa, ryż i ananasa – zmieszać. Ozdobić świeżą nacią. Podawać na ciepło.
Lemoniada z melona
Składniki (na 1 porcję):
– melon kantalupa (pomarańczowy), 1 gruby plaster bez pestek i skórki
– sok wyciśnięty limonki, 1 łyżka
– świeża mięta, kilka liści
– kostki lodu, kilka szt.
– woda niegazowana, 150ml
– ksylitol, 1 łyżeczka
Melon, sok, miętę, ksylitol i wodę zmiksować na gładki koktajl. Dodać kostki lodu i przyozdobić świeżymi listkami mięty. Pić pomiędzy posiłkami.
Jeśli masz bolesne owrzodzenia w jamie ustnej – możesz śmiało pominąć dodatek soku z limonki.
Odżywczy barszcz
Składniki (na 4 porcje):
– lekki niesłony rosół (ew. wywar warzywny), 1200ml
– buraki, 2szt.
– marchew, korzeń pietruszki, po 1szt.
– sok z cytryny wyciśnięty z 1/3 szt.
– ziemniaki, 4szt.
– jajko na twardo, 4szt.
– koper, 4 łyżki posiekanego
– przyprawy: liść laurowy 4szt., ziele angielskie 4szt., majeranek 2 łyżki
– śmietana 12%, 4 łyżki
– ew. czosnek świeży do smaku
Buraki, marchew, korzeń pietruszki i ziemniaki umyć i obrać ze skórki. Następnie buraki, pietruszkę i marchew zetrzeć na tarce i dodać do rosołu/wywaru. Ziemniaki pokroić w kostkę i także dodać do zupy. Całość lekko zakwasić sokiem z cytryny i doprawić liśćmi laurowymi, zielem angielskim (ew. czosnkiem). Gotować pod przykryciem do czas aż ziemniaki będą miękkie.
W międzyczasie ugotować jajka na twardo.
Następnie dodać do zupy majeranek i posiekany koper. Odlać nieco barszczu do osobnej miseczki, dodać śmietanę i całość wlać z powrotem do garnka. Dobrze wymieszać.
Zupę podać na ciepło z ugotowanym jajkiem.
Nakładając zupę przypilnuj, aby nie wlać sobie ziela angielskiego, liści laurowych ani czosnku. To są jedynie dodatki smakowe.
Owsianka do picia
Składniki (na 1 porcję):
– płatki owsiane błyskawiczne, 2 łyżki
– mleko zwykłe lub bezlaktozowe, 200ml
– jabłko, ½ szt.
– cynamon, ½ łyżeczki
– mielone siemię lniane, 1 płaska łyżeczka
Jabłko umyć i obrać ze skórki. Do garnuszka wlać mleko, dodać płatki, jabłko i cynamon, po czym zagotować. Gotować na wolnym ogniu przez 5 minut, a następnie dosypać siemię. Zostawić na 2 minuty na wyłączonej kuchence, po czym owsiankę zmiksować blenderem i przelać do dużej filiżanki. Spożywać w temperaturze pokojowej.
Wraz z upływem czasu, danie będzie gęstniało. Dlatego też, jeśli owsianka zgęstniała zbyt mocno i wolisz wersję bardziej płynną – dodaj nieco więcej mleka i dobrze wymieszaj.
