Wielu pacjentów podczas leczenia przeciwnowotworowego zmaga się z jadłowstrętem. Przyczyn niechęci do jedzenia może być bardzo wiele. Najczęściej jest to bardzo złożony proces i aby radzić sobie z tym potrzebna jest pomoc całego zespołu – lekarza, dietetyka, psychologa, a także bliskich chorego. Dziś skupimy się jednak na kwestiach ściśle dietetycznych.

Jakie zmiany w jadłospisie warto wprowadzić?
Przy braku apetytu warto dokładnie przyjrzeć się diecie pod kątem możliwości jej wzbogacenia w makroskładniki, a tym samym w energię. Należy także brać pod uwagę możliwości trawienne pacjenta. Niekiedy bowiem pacjenci nie chcą spożywać posiłku w obawie przed bólem wynikającym z nadwyrężonego już przewodu pokarmowego. W takim wypadku konieczne jest zastosowanie diety łatwostrawnej, ale nadal bogatej w białko i energię.

Co można ulepszyć w jadłospisie w przypadku braku apetytu?

  • Spróbuj zwiększyć energetyczność swojego posiłku, bez specjalnego zwiększania jego objętości, np. dodaj nieco masła, oliwy z oliwek. Jeśli nie możesz sobie pozwolić na większy udział tłuszczu w diecie (np. przy kłopotach z trzustką), zagęść zupę drobną kaszą, do owsianki dodaj dodatkową porcję mleka w proszku (przy dobrej tolerancji) czy nawet zrób domową bubble tea na bazie soku owocowego i tapioki jako napój do popicia obiadu/kolacji.
  • Do posiłków stałych sięgaj po kaloryczne, ale wartościowe napoje, np.
    • Do pierogów – kefir
    • Do dania w mięsem – lekko kwaśny kompot lub sok owocowy
    • Do kanapek – kakao na mleku lub kawę typu latte zbożową/naturalną
  • Za zgodą lekarza możesz wykorzystać specjalne preparaty żywienia medycznego tzw. ONS. Obecnie wybór ich jest ogromny – od gotowych napojów, przez proszek, który dodaje się do zwykłych potraw, po gotowe wytrawne dania, np. zupy.
    Preparaty takie powinno się dopasowywać przede wszystkim do aktualnego stanu zdrowia pacjenta i jego realnych potrzeb żywieniowych, np. dla diabetyków wybieramy inne ONS, a dla osób z problemami z nerkami/wątrobą – jeszcze inne. W doborze odpowiedniego produktu powinien pomóc lekarz prowadzący lub dobry dietetyk onkologiczny.
    Pamiętaj, że źle dopasowany preparat może wręcz nasilić niechęć do jedzenia czy inne dolegliwości, a tym samym pogorszyć efekty leczenia podstawowego i jakość życia.
  • Zaplanuj posiłki wg zasady: mało, ale bardzo często. Nie musisz się trzymać schematu – śniadanie, obiad, kolacja, ani nawet tego, że obiad musi być w środku dnia. Zdecydowanie korzystniej jest podzielić jadłospis na wiele małych posiłków, np.
    • Mini przekąska jeszcze w łóżku np. banan
    • Śniadanie główne np. owsianka na mleku z dodatkiem masła
    • II śniadanie np. kanapka z szynką i ogórkiem kiszonym
    • Drugie danie obiadowe np. drobna kasza z gulaszem mięsnym, buraczki gotowane
    • Pożywna zupa I część np. pół szklanki
    • Pożywna zupa II część np. pół szklanki
    • Podwieczorek np. koktajl owocowy na bazie jogurtu
    • Kolacja np. makaron warzywami i rybą
    • Mini przekąska przed snem np. kanapka z serkiem homogenizowanym z pomidorem bez skórki

    Pamiętaj o tym, że małe porcje, ale spożyte często będą lepiej tolerowane przez organizm, lepiej przyswajane, a sumarycznie pod koniec dnia masz większe szanse dostarczyć tyle energii, ile ci potrzeba, aby nie chudnąć.

  • Jeśli w nocy budzi cię głód – zjedz. Pamiętaj tylko, że nie wolno ci jeść w nocy, ani nawet późnym wieczorem przed niektórymi badaniami diagnostycznymi.
  • Spróbuj szykować sobie posiłki, które wymagają mniej gryzienia i żucia, aniżeli standardowe potrawy. Pamiętaj jednak, że taka półpłynna dieta musi także dostarczać zwiększonych ilości białka, węglowodanów itd. Przykładowo:
    • koktajl na bazie mleka (bezlaktozowego) z ugotowanymi płatkami owsianymi błyskawicznymi, bananem i odrobiną masła i cynamonu
    • zupa mleczna z kluskami lanymi
    • koktajl z mlekiem (bezlaktozowym), awokado, mielonymi orzechami z kakao
    • zupa jarzynowa ze zmiksowanym w środku mięsem zaprawiona żółtkiem na gorąco
    • rosół z kluskami lanymi i mini pulpecikami drobiowymi
    • jogurt naturalny (grecki) z ugotowaną kaszą jaglaną i pieczonym jabłkiem
    • kisiel z siemienia lnianego na bazie soku owocowego z kleksem ze śmietany
    • budyń na bazie mieszanki mleka (bezlaktozowego) i mleczka kokosowego
    • kasza manna gotowana na bazie mleka (bezlaktozowego) z dodatkiem śmietanki i banana
    • łosoś w sosie koperkowym na bazie śmietany podany z ryżem
    • klopsy w sosie pomidorowym na kaszy jaglanej
    • koktajl owocowy z dodatkiem preparatu ONS
    • jajecznica półpłynna z pomidorami na mleku z natką pietruszki i jasnym pieczywem
  • Zadbaj o to, aby posiłki były apetyczne. Nie nakładaj sobie od razu wielkiej porcji – jeśli nie uda ci się jej zjeść do końca może to być przyczyną twojej (lub bliskich) frustracji.
  • Jedz w dobrym towarzystwie.
  • Jeśli czegoś nie zjesz od razu, zadbaj o odpowiednie przechowywanie potraw.

Zamiast zakończenia – prehabilitacja
Warto wspomnieć o tym, że obecnie coraz większą wagę przykłada się do prehabilitacji, a więc interdyscyplinarnemu przygotowaniu pacjenta do trudnego leczenia. Od strony dietetycznej, przed planowaną operacją czy chemio-, radioterapią chory powinien zrobić tzw. zapasy białkowo-energetyczne. Niekiedy potrzebne są także składniki immunomodulujące, które np. będą przyśpieszały gojenie ran pooperacyjnych czy poparzeń po naświetlaniu. Dzięki przygotowaniu pacjent ma lepszy komfort życia, a także lepiej znosi ewentualne skutki uboczne leczenia – w tym brak apetytu.

Koktajl z mlekiem z awokado na czekoladowo
Składniki (na 1 porcję):

  • mleko (bezlaktozowe), 300ml
  • dojrzałe awokado, ½ szt./55g
  • orzechy laskowe mielone, 2 łyżki/20g
  • gorzkie kakao, 4 łyżeczki
  • banan, ½ szt.
  • cukier (ew. cukier brzozowy), 2 łyżeczki
  • szczypta soli

Awokado i banana obrać ze skórki. Z awokado wyjąć pestkę i zmiksować z pozostałymi składnikami. Podawać od razy po przygotowaniu.

Wartość odżywcza na porcję
Energia: 583 kcal
Białko: 19 g
Tłuszcze: 31g
Węglowodany: 58 g

Budyń mleczno-kokosowy
Składniki (na 1 porcję):

  • mleko (bezlaktozowe), 150ml
  • mleczko kokosowe (gęsta frakcja), 150ml
  • cukier (ew. cukier brzozowy), 2 łyżeczki
  • skrobia ziemniaczana, 1 łyżka
  • maliny, kilka szt.
  • wiórki kokosowe, 1 czubata łyżka/30g

Oba mleka połączyć i dodać skrobię. Dokładnie wymieszać, po czym wlać do garnuszka. Gotować do małym ogniu aż budyń zgęstnieje. Dosłodzić do smaku, po czym przelać do miseczki.
Wiórki kokosowe uprażyć na suchej patelni aż nabiorą lekko brązowego koloru.
Na lekko przestygniętym budyniu poukładać maliny, a na wierzch posypać wiórki.

Wartość odżywcza na porcję
Energia: 738 kcal
Białko: 11 g
Tłuszcze: 60 g
Węglowodany: 47 g

Łosoś w sosie koperkowym na bazie śmietany
Składniki (na 1 porcję):

  • filet łososia, 200g
  • cytryna, ½ szt.
  • sos sojowy, 1 łyżeczka
  • śmietana 18%, ¼ szklanki
  • bulion mięsny/warzywny, ¼ szklanki
  • mąka pszenna, 1 łyżeczka
  • sól, pieprz do smaku
  • świeży koperek posiekany, 1 łyżeczka

Rybę umyć, pozbawić łusek, naciąć skórę i natrzeć sokiem z cytryny. Następnie włożyć na gorącą i suchą patelnię na 2-3 minuty (pod przykryciem) i przełożyć do naczynia żaroodpornego. Lekko pokropić sosem sojowym, poukładać plastry cytryny na naczyniu i piec w piekarniku przez ok. 7 min. (180st.C) tak, aby ryba w środku się upiekła.
W tym czasie przygotować sos: śmietanę zmieszać z bulionem i zagotować. Następnie mąkę zmieszać z odrobina wody, dokładnie wymieszać i dodać do gotującego się sosu. Mieszać dokładnie, aby sos zgęstniał i nie zrobiły się grudki. Dodać koperek, po czym doprawić do smaku.
Upieczona rybę polać sosem, ryżem/drobną kaszą i jarzynką.

Wartość odżywcza na porcję
Energia: 622 kcal
Białko: 46 g
Tłuszcze: 45g
Węglowodany: 9 g

Koktajl owocowy z dodatkiem preparatu ONS
Składniki (na 1 porcję):

  • preparat ONS o smaku neutralnym/truskawkowym, 125 ml
  • truskawki mrożone/świeże, 10szt./125g
  • banan, ½ szt./55g
  • jogurt naturalny, 125 ml

Wszystkie składniki zmiksować na gładki koktajl. Spożyć od razu po przygotowaniu. Z czasem koktajl będzie gęstniał.

Jeśli wykorzystasz mrożone owoce, koktajl będzie chłodniejszy, a więc będzie mniej pachniał. Koktajl możesz podać w mniejszych szklaneczkach – będzie wtedy łatwiej „zjeść go oczami”.
Wartość odżywcza na porcję
Energia: 469 kcal
Białko: 25 g
Tłuszcze: 15g
Węglowodany: 61 g

Jajecznica półpłynna z pomidorami na mleku z natką pietruszki i jasnym pieczywem
Składniki (na 1 porcję):

  • jajka, 2szt.
  • masło, 1 łyżeczka
  • mleko (bezlaktozowe), 2 łyżki
  • pomidory, 1 mała szt.
  • natka pietruszki, 1 łyżka posiekanej
  • sól do smaku
  • bułka pszenna, 2 kromki

Pomidory obrać ze skórki – można to zrobić sparzając je wcześniej wrzątkiem. Obrane pomidory pokroić w kostkę.
Następnie na patelnię wlać mleko i rozpuścić masło. Dodać pomidory i wbić jajka. Wszystko razem wymieszać i dusić w mleku, aż pomidory zmiękną, a jajka się zetną. Jajecznicę doprawić natką i odrobiną soli. Podawać z jasną bułką.

Wartość odżywcza na porcję
Energia: 375 kcal
Białko: 19 g
Tłuszcze: 15g
Węglowodany: 41 g

Wszystkie potencjalne ograniczenia żywieniowe, związane z alergiami pokarmowymi, należy wziąć pod uwagę podczas wyboru diety oraz skonsultować z lekarzem. Zalecany, zrównoważony lub specjalistyczny sposób odżywiania nie zastępuje leczenia farmakologicznego.
VV-MEDMAT-74706, 09.2022